Ceza Hukukunda İfade Verme ve Sorgu Nedir ?

Günlük hayatta her ne kadar istenmese de birçok kişi adli olaylar ile muhatap olabilmektedir. Kimileri bu olayların mağduru olurken kimileri ise suç şüphesi ile yakalanmakta ve gözaltına alınmaktadır. Aşağıdaki yazımızda ifade ve sorgu usulleri ile haklarınız konusunda sizleri aydınlatmaya çalışacağız.

Şüpheli veya sanığın olaya ilişkin açıklamalarının dinlenilmesi, ifade alma ve sorgu işlemi olarak adlandırılır. Şüphelinin, kolluk görevlileri(polis veya jandarma) veya Cumhuriyet savcısı tarafından, soruşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenilmesine, ifade alma denir. Şüpheli veya sanığın, hakim veya mahkeme tarafından soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenilmesine ise sorgu denilmektedir. İfade alma işleminin temel amacı bilgi almak olduğundan savunmanın ikinci planda kaldığı söylenebilir; buna karşılık sorguda ise asıl amaç şüpheli veya sanığa savunma olanağı sağlanmasıdır.

Cumhuriyet Savcısı veya Kolluk(Polis veya Jandarma) Tarafından İfade Alınması

Yakalama Üzerine İfade Alınması

Kolluk görevlileri (polis veya jandarma), şüphelinin yakalandığını savcılığa bildirir. Ceza Muhakemesi Kanunu md. 90’a göre şüpheli, usulüne uygun olarak yakalandıktan ve 147’inci maddede sayılan hakları hatırlatıldıktan sonra Cumhuriyet Savcısı tarafından gözaltı kararı verilmek koşuluyla gözaltı süreleri işlemeye başlar. Gözaltı sırasında yapılan en önemli işlem ifade almaktır. Savcılık, ifade alma işlemini bizzat yapabileceği gibi kolluk görevlileri vasıtasıyla da alınmasına karar verebilir. Belirtmek gerekir ki, CMK md 148/5 uyarınca kolluk görevlileri tarafından ifade alındıktan sonra şüphelinin aynı olayla ilgili yeniden ifade alınması gerektiğinde bu işlem yalnıza Cumhuriyet Savcısı tarafından yapılabilir.

Davet Üzerine İfade Alınması

Kolluk görevlileri veya Cumhuriyet Savcısı soruşturma faaliyeti çerçevesinde kişileri, soru sormak üzere davet edebilir. Davet edilen kişiden ona bir suç yükleyecek derecede şüpheleniliyor ise hakkındaki suç isnadı anlatılarak, CMK md 147’de sayılan hakları hatırlatılarak ifadesi alınabilir.

Davet üzerine gelmeyen kişi hakkında zorla getirme kararı çıkarılabilir.

Sulh Ceza Hakiminin Sorgusu

Yakalama Üzerine Sorgu

Soruşturma evresinde yakalanarak gözaltına alınan şüpheli gözaltı süresi içerisinde Sulh Ceza Hakimliğince sorguya çekilir. Cumhuriyet Savcısı, tutuklamanın koşullarının var olduğu kanaatinde ise, şüpheliyi, tutuklanması talebiyle veya sadece sorgu talebiyle Sulh Ceza Hakimliği’ne sevk eder. Sulh Ceza Hakimi, sorgudan sonra savcılık talebini değerlendirerek şüphelinin serbest bırakılmasına veya tutuklanmasına karar verebilir.

Davet Üzerine Sorgu

Cumhuriyet Savcısı, Sulh Ceza Hakimine başvurarak şüphelinin dilenilmesini/sorgulanmasını talep edebilir. Sulh Ceza Hakimi şüpheliyi davet eder ve gelmediği takdirde zorla getirileceğini bildirir.

Davete uyan veya zorla getirilen şüpheli CMK 147’deki hakları anlatılarak sorguya çekilir. Cumhuriyet Savcısının talebi varsa ve şartları oluşmuşsa sorgudan sonra tutuklama kararı verilebilir. Şartlar oluşmamış ve savcılığın talebi yoksa ilgili kişi sorgudan sonra serbest bırakılır.

İfade Verme ve Sorgu Sırasında Şüphelinin Hakları Nelerdir?

Kendisine İsnat Edilen Suçu Öğrenme Hakkı

İfade alma veya sorgu işlemine başlamadan önce, kimlik tespiti yapıldıktan

sonra, şüpheli veya sanığa ne ile suçlandığının bildirilmesi gerekmektedir. Kişiye isnat

edilen suç açıkça ve ayrıntılı bir şekilde anlatılmalıdır.

Avukat/Müdafi Seçme ve Yardım Alma Hakkı

Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, kendisine bildirilir. Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilir. Bu görevlendirmeye CMK hizmeti de denmektedir.

Yakınlarına Haber Verilme Hakkı

Yakalanan kişinin durumu, suç ayrımı yapılmaksızın ve soruşturmanın açığa çıkmasında sakınca bulunup bulunmadığına bakılmaksızın Cumhuriyet Savcısının kararıyla yakınlarından istediğine veya belirlediği bir kişiye yakalandığı derhâl bildirilir.

Susma Hakkı

Susma hakkı, bir suç işlediği şüphesi altında bulunan kişinin soruşturma ve

kovuşturma evrelerinde, hiçbir baskıya maruz bırakılmadan sessiz kalabilme hakkıdır. Anayasa md. 38/5 uyarınca “Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz” Ancak şüpheli “susma hakkını”, sonuçlarını bilmeden kullanırsa, bu gibi indirimlerden veya uzlaşma olanağından yoksun kalabilir. Soruşturma konusu suçun bu tür suçlardan olması durumunda, şüpheliye susma hakkının kullanılmasının olumlu ve olumsuz yanları konusunda aydınlatıcı bilgi verilmelidir.

Lehe Delillerin Toplanmasını İsteme Hakkı

Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek olanağı tanınır.

CMK Md. 148 Uyarınca İfade ve Sorgu Sırasında Yasak Usuller

• Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine dayanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, işkence, ilâç verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahaleler yapılamaz.

• Kanuna aykırı bir yarar vaat edilemez.

• Yasak usullerle elde edilen ifadeler rıza ile verilmiş olsa da delil olarak değerlendirilemez.

• Müdafi hazır bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda şüpheli veya sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.

Kimler CMK Hizmetinden Yararlanabilir?

Yakalanan kişi ve sanık müdafi seçebilecek durumda olmadığını beyan ederse, istemi halinde, eğer yakalanan kişi veya sanık 18 yaşını bitirmemiş ise veya sağır veya dilsiz veya kendisinin savunamayacak kadar malül olursa, alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturma söz konusu ise istemine bakılmaksızın, kendisine, baro tarafından bir müdafii tayin edilir.